Wstęp

ArtBazaar w ramach projektu badawczego analizującego rynek sztuki najnowszej, postanowił przeprowadzić badania pilotażowe wśród osób odwiedzających wybrane galerie sztuki w Polsce. Nasze badanie miało na celu zweryfikowanie obiegowych opinii na temat rynku sztuki nowoczesnej w Polsce jak również źródeł zainteresowań sztukami plastycznymi klientów galerii. Chcieliśmy się dowiedzieć, kto odwiedza galerie prezentujące sztukę najnowszą, czy jest zainteresowany kupnem sztuki, jaka sztuka go interesuje i w końcu, jakie ma oczekiwania wobec instytucji pośredniczących w handlu dziełami sztuki.

Badanie zostało zrealizowane na przełomie września i października w 2008 roku w następujących galeriach: Czarna, Heppen Transfer, Leto, Program w Warszawie oraz Pies i w Stowarzyszeniu Starter w Poznaniu. Zastosowano kwestionariusz ankiety indywidualnie wypełniany przez osoby odwiedzające galerie. Uczestnikiem sondażu mógł być każdy, kto odwiedził galerię w czasie trwania badania i wyraził chęć wzięcia w nim udziału. Próba obejmuje 94 respondentów. Mimo, że badanie nie jest reprezentatywne, to mamy nadzieję, że jego wyniki staną się przyczynkiem do rozważań i kolejnych badań.

Wyniki badań w skrócie

· Osoby odwiedzające galerie podczas wernisaży to przede wszystkim osoby młode (średnia wieku wynosi 34 lata), z wyższym wykształceniem (ukończone wyższe 67% badanych, nieukończone wyższe 17% badanych)

· Głównym źródłem wiedzy i informacji o sztuce jest internet wskazywany przez ponad 75% badanych. Prasę wymieniło 33%, radio – 25%, telewizję – 17%.Głównym źródłem informacji na temat kupna i sprzedaży dzieł sztuki jest internet wskazywany przez ponad 60% badanych. Potem galerie i muzea – 50% oraz specjalistyczne magazyny o sztuce i znajomi po 35%.

· 61% badanych kupiło przynajmniej raz w życiu pracę artysty, a 86% z tej grupy osób deklaruje zamiar kupna kolejnej pracy w najbliższym roku.

· Do najczęściej kupowanych dzieł sztuki należy niewątpliwie malarstwo. Prawie 80% badanych najczęściej kupuje obrazy, 60% deklaruje zamiar kupna w najbliższej przyszłości.

· Ponad połowa (58%) osób, które wzięły udział w badaniu interesuje się rynkiem sztuki w Polsce.

· Najważniejszy problem, na który badani zwracają uwagę, wbrew obiegowym opiniom nie jest brak pieniędzy na zakup, ale brak edukacji plastycznej oraz brak tradycji kupowania dzieł sztuki w Polsce. Dopiero na 5 miejscu według respondentów wskazywany jest brak możliwości finansowych kupujących.

· Według 80 % badanych interesujących się rynkiem sztuki uważa, że brak promocji sztuki nowoczesnej w dużym lub w bardzo dużym stopniu utrudnia rozwój rynku sztuki w Polsce.

Charakterystyka osób przychodzących do galerii

Osoby odwiedzające galerie podczas wernisaży to przede wszystkim osoby młode (średnia wieku wynosi 34 lata), z wyższym wykształceniem (ukończone wyższe 67% badanych, nieukończone wyższe 17% badanych), niepozostające w związku małżeńskim, oceniające swój poziom materialny jako dobry lub dość dobry.

Ponad 1/3 osób uczestniczących w wernisażach posiada wykształcenie o kierunku artystycznym. To studenci bądź absolwenci sztuk plastycznych, historycy sztuki, kuratorzy i krytycy. Co piąta osoba ukończyła kierunek nauk ścisłych.

Warto zauważyć, że osoby przychodzące na wernisaże to głównie grono znajomych artysty wystawiającego oraz osoby zawodowo związane ze sztuką np.: galerzyści, kuratorzy, krytycy. Zamknięte grono stałych bywalców. No i garstka kolekcjonerów, bo przecież wernisaż to okazja do poznania artysty, rozmowy z nim.

Można założyć, że uczestnicy wernisaży to osoby, które interesują się szeroko rozumianymi sztukami plastycznymi. Pytanie jest jednak, jakie są źródła tych zainteresowań, pierwszego impulsu, wydarzenia, które uwrażliwiło badanych na sztukę. Może to zajęcia plastyczne w szkole, motywujący nauczyciel, może pozaszkolne kółko zainteresowań w domu kultury, a może rodzinna tradycja. Otóż nie. 40 % badanych zainteresowało się sztuką dzięki własnym poszukiwaniom, 20 % pierwszy impuls zawdzięcza rodzinie, 17 % wymienia szkołę jako źródło zainteresowań sztuką. Dość dużą rolę odgrywa także środowisko znajomych, natomiast pozaszkolne instytucje i placówki kulturalne znikomy.

Jak wygląda uczestnictwo badanych osób w instytucjach i wydarzeniach kulturalnych w pierwszych 3 kwartałach 2008 roku?

Z pośród wymienionych instytucji, do najbardziej uczęszczanych można zaliczyć galerie. Od stycznia do jesieni 2008 roku respondenci średnio 25 razy przekroczyli próg galerii. W muzeach przeciętnie byli 8 razy. Na wykładach dotyczących sztuk plastycznych i spotkaniach dyskusyjnych (np. z krytykiem lub kuratorem wystawy) po 4 razy.

Aukcje i targi sztuki cieszą się nieco mniejszą popularnością wśród badanych osób. Na przestrzeni od stycznia do października ubiegłego roku 40% respondentów co najmniej raz odwiedziło targi sztuki, natomiast aukcje sztuki - 33%.

Zainteresowanie Rynkiem Sztuki

Głównym źródłem wiedzy i informacji o sztuce jest internet wskazywany przez ponad 75% badanych. Internet to ogromne źródło wiedzy o sztuce zarówno polskiej jak i zagranicznej. Media szeroko dostępne typu: prasa, radio, telewizja pełnią zdecydowanie mniejszą rolę w promowaniu sztuki, choć nie znikomą. Prasę wymieniło 33%, radio – 25%, telewizję - 17%. Przekazywanie wiedzy o sztuce, promowanie sztuki w ogólnodostępnych mediach okazało się też zauważone. Tam tych informacji w porównaniu z internetem respondenci znajdują znacznie mniej. Należy pamiętać jednak, że w wielu regionach Polski programy ogólnokrajowe nadawane przez telewizję i radio stanowią jedyne bądź główne źródło informacji

Natomiast, jeśli chodzi o wiedzę na temat rynku sztuki media ogólnodostępne wypadają jeszcze gorzej. Prasę codzienną wskazało 11% badanych, radio - 6%, telewizję - 5%, podczas gdy internet ponad 60% respondentów.

Głównym źródłem informacji na temat kupna i sprzedaży dzieł sztuki jest internet wskazywany przez ponad 60% badanych. Potem galerie i muzea – 50% oraz specjalistyczne magazyny o sztuce i znajomi po 35%. Nietrudno jest znaleźć na rynku publikacje na temat sztuki, zrozumiałe jest więc, że 60% respondentów wymienia je jako źródło informacji. Natomiast o rynku sztuki wybór jest znikomy, to też tylko 11% badanych wymienia książki jako źródło informacji o rynku sztuki.

25% badanych przegląda prasę i czasopisma społeczno-polityczne w poszukiwaniu informacji na temat sztuki, a niecałe 10% na temat rynku sztuki.

Dużą rolę w przekazywaniu informacji o sztuce odgrywają dla badanych galerie. 70% odwiedzających galerie właśnie tam poszukuje wiedzy na temat artystów, ich pozycji na rynku polskim i zagranicznym, jak również ich prac, wystaw.


Ponad połowa (58%) osób, które wzięły udział w badaniu interesuje się rynkiem sztuki w Polsce. Te zainteresowania nie różnicują badanych ze względu na płeć, stan cywilny. Zarówno kobiety jak i mężczyźni, pozostający w stałym związku czy też nie, w równym stopniu śledzą wydarzenia na rynku sztuki. Średnia wieku tych osób wynosi 38 lat. Informacji na temat kupna i sprzedaży dzieł szukają przede wszystkim w Internecie, galeriach i muzeach oraz w specjalistycznych magazynach, a także w trakcie rozmów ze znajomymi.

Ponad 80% osób, które interesują się rynkiem sztuki widzi przeszkody w rozwoju tegoż rynku. Najważniejszy problem, na który badani zwracają uwagę, wbrew obiegowym opiniom nie jest brak pieniędzy na zakup, ale brak edukacji plastycznej oraz brak tradycji kupowania dzieł sztuki w Polsce. Dopiero na 5 miejscu według respondentów wskazywany jest brak możliwości finansowych kupujących

Według 80 % badanych interesujących się rynkiem sztuki uważa, że brak promocji sztuki nowoczesnej w dużym lub w bardzo dużym stopniu utrudnia rozwój rynku sztuki w Polsce.

Kolekcjonowanie Sztuki

61% badanych kupiło przynajmniej raz w życiu pracę artysty, a 86% z tej grupy osób deklaruje zamiar kupna kolejnej pracy w najbliższym roku.
Kim są dzisiejsi kolekcjonerzy? Średnia wieku osób zainteresowanych kupowaniem sztuki wynosi 40 lat. (średnia wieku osób niekupujących sztuki to 27 lat) to częściej mężczyźni niż kobiety z wykształceniem wyższym. 45% kupujących raczej dobrze ocenia swój poziom materialny.

Co kupują a co zamierzają kupić?

40% badanych ma w swojej kolekcji więcej niż 20 prac artystów-plastyków. 45% z tej grupy osób kupiło pierwszą w życiu pracę artysty przed 1998 rokiem.
Impulsem, inspiracją do podjęcia decyzji o zakupie pierwszego w życiu dzieła sztuki dla ¼ badanych była nieodparta chęć posiadania upatrzonego dzieła. 12% respondentów kupiło swoją pierwszą pracę ze względów estetycznych, odpowiadała ich gustom.

Zdecydowanie najsilniejszym czynnikiem decydującym o zakupie dzieła sztuki jest cena i atrakcyjność dzieła. Kupujący zwracają również uwagę na biografię i dorobek artysty. Możliwość lokaty nie jest ważnym aspektem, który wpływa na decyzję o kupnie.

Do najczęściej kupowanych dzieł sztuki należy niewątpliwie malarstwo. Prawie 80% badanych najczęściej kupuje obrazy, 60% deklaruje zamiar kupna w najbliższej przyszłości.
Mimo tych deklaracji, widać wśród badanych otwartość na nowe rodzaje sztuki takie jak: instalacje przestrzenne, sztuka video czy street art. Więcej jest osób, które deklarują zamiar kupna tych prac niż tych, które dokonały zakupu. Fotografia, rysunek, plakat także cieszą się większym zainteresowaniem. Rzeźba szczególnie – niecałe 10% badanych posiada w swej kolekcji rzeźbę, a 25% zamierza ją kupić w najbliższym czasie.

Ponad 80% kolekcjonerów jako źródło informacji o sztuce wskazało galerie. Tam możliwa jest rozmowa z galerzystą o pracach aktualnie wystawianego artysty, o kolejnych wystawach, planach, trendach w sztuce.

W ostatnich latach pojawiło się sporo galerii komercyjnych w Polsce. W wielu z nich wystawiana jest sztuka najnowsza, prace młodych artystów są ogólnodostępne, są dobrze promowane w kraju i coraz częściej za granicą. Galerie promują artystów także wśród kolekcjonerów polskich, mają kontakty z kolekcjonerami zagranicznymi. Galerie stanowią świetne źródło informacji o najnowszych trendach w sztuce, to także punkt spotkań, dyskusji (wieczory kolekcjonerskie), wymiana poglądów, zdobywanie nowej wiedzy. Galerie coraz częściej decydują się na reprezentowanie artystów na zagranicznych targach.

¾ kolekcjonerów poszukuje informacji o sztuce w Internecie, wśród znajomych jak również czytając książki i przeglądając magazyny branżowe. Internet jest też bardzo ważnym źródłem informacji na temat rynku sztuki. Sieć umożliwia łatwy dostęp do portali na całym świecie: galerii, domów aukcyjnych (istnieje możliwość zakupu dzieła na aukcji internetowej), blogów, magazynów o sztuce, różnorakich tekstów, publikacji itp. Internet daje możliwość dodarcia do informacji nie tylko na poziomie lokalnym czy krajowym, lecz na poziomie międzynarodowym.

Oczekiwania kolekcjonerów wobec galerii

W opinii badanych liczba galerii nie stanowi głównej przeszkody w rozwoju rynku sztuki w Polsce.
W ostatnich latach powstało wiele galerii komercyjnych, ale czy spełniają one oczekiwania odwiedzających je osób?

Nieco ponad połowa badanych, którzy kupują dzieła sztuki twierdzi, że atmosfera panująca w galeriach sprzyja kupowaniu. Jednak dla 1/3 osób ta atmosfera jest neutralna bądź niesprzyjająca. Dla dużej części badanych ważne jest doradztwo w zakupie. Rozmowa, zainteresowanie klientem, oprowadzenie po wystawie, indywidualne podejście, stworzenie przyjaznej atmosfery, a także późniejsze utrzymywanie kontaktów jest bardzo istotne dla odwiedzających galerie.


Dla wielu badanych ważny jest kontakt z artystą. Zorganizowanie spotkania czy wizyty w pracowni artysty daje możliwość bliższego poznania warsztatu pracy artysty, okoliczności wykonywania prac, poznaje się historię dzieła. Pozwala to na nawiązanie bliższego kontaktu z artystą. Przestaje być on anonimowy, jego dzieło nabiera większej wartości emocjonalnej i duchowej.

Bardzo ważnym aspektem dla klientów galerii jest możliwość otrzymania certyfikatu autentyczności za nabyte dzieło.

Zdecydowana większość badanych osób liczy na możliwość zakupu dzieł sztuki na raty. Niektóre prace artystów są dość drogie, a nie każdy klient to klient bardzo zamożny. Coraz częściej myśl o zakupie dzieła sztuki rozważa klient średnio zamożny.

Podsumowanie

Przeprowadzone przez nas badania nie są reprezentatywne i wnioski z nich płynące nie powinny być odbierane jako w pełni charakteryzujące polskie środowisko osób kolekcjonujących czy też zaledwie zainteresowanych kupnem dzieł sztuki. Mimo to mamy nadzieję, że wyniki staną się przyczynkiem do rozważań i kolejnych badań. Nasze badania należy traktować raczej jako głos w dyskusji na temat powstającego w Polsce rynku sztuki, rodzącej się kulturze obcowania ze sztuką, tworzenia i budowania kolekcji dzieł sztuki.

Wnioski wynikające z analizy odpowiedzi udzielonych przez respondentów wskazują na wiele dość zaskakujących obrazów polskiego rynku sztuki końca pierwszej dekady tego wieku. Najważniejszym problemem rozwoju rynku sztuki i związanego z nim kolekcjonowania, wbrew obiegowym opiniom nie jest brak środków finansowych na zakup tylko brak edukacji plastycznej oraz brak tradycji kupowania dzieł sztuki w Polsce. Dopiero na piątym miejscu według respondentów wskazywany jest brak możliwości finansowych kupujących. Można wysnuć wniosek, iż tworząca się w Polsce klasa średnia mogłaby szerzej uczestniczyć w życiu kulturalnym naszego kraju a jej elita w tworzeniu kolekcji sztuki gdyby tylko zdobyła lepszą edukację i wiedzę na ten temat. Zainteresowania sztuką rodzą się nie poprzez rodzinną tradycję czy edukację a poprzez własne poszukiwania i rozwój osobowy młodych ludzi.

Kim są dzisiejsi kolekcjonerzy? Średnia wieku osób zainteresowanych kupowaniem sztuki wynosi 40 lat. Są to osoby, które życie zawodowe rozpoczęły po 89 roku, czyli równo z początkiem przemian demokratycznych w Polsce. Osoby, które dzięki własnej pracy i profesji osiągają dochody ponad przeciętne i raczej dobrze oceniają swój status finansowy. Interesują się głównie malarstwem, ale są też otwarci na inne formy działalności artystycznej.

Nieco ponad połowa badanych, którzy kupują dzieła sztuki twierdzi, że atmosfera panująca w galeriach sprzyja kupowaniu. Jednak dla 1/3 osób ta atmosfera jest neutralna bądź niesprzyjająca. Dla dużej części osób przychodzących do galerii ważne jest doradztwo w zakupie. Rozmowa, zainteresowanie klientem, oprowadzenie po wystawie, indywidualne podejście, stworzenie przyjaznej atmosfery, a także późniejsze utrzymywanie kontaktów jest bardzo istotne dla odwiedzających galerie.

Podsumowując, na bazie przeprowadzonych badań i naszych własnych doświadczeń, wydaje się, iż jesteśmy na początkowym etapie tworzenie się rynku sztuki w Polsce. Zainteresowania sztukami wizualnymi, które mogę przerodzić się z czasem w potrzebę tworzenia kolekcji nie mają szczególnego miejsca w naszej tradycji czy też ogólnej edukacji. Dzisiejsze kolekcje tworzy średnie pokolenie wykształcone i wychowane w czasach komunistycznej Polski. W głównym obszarze ich zainteresowań jest sztuka najnowsza, tworzona przez współczesnych im artystów. Wiedzę o rynku i edukację artystyczną zdobywają „własnymi siłami” dzięki pasji, jaką darzą sztuki wizualne.

Pozostaje mieć nadzieję, że dzięki rozwojowi i rosnącej edukacji naszego społeczeństwa wirus tej pasji będzie przenoszony na kolejne pokolenia